بخش دوم | "امام موسی صدر در ساحت علم و سیاست"

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست علمی "امام موسی صدر در ساحت علم و سیاست" با حضور حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری، رییس مؤسسه کتابشناسی شیعه، دکتر شریف لکزایی عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه، خبرنگاران، اصحاب رسانه و مطبوعات و سایر طلاب و دانشجویان در سالن اجتماعات خبرگزاری رسا برگزار شد.

گزارش بخش نخست این نشست پیش‌تر در خبرگزاری رسا منتشر شد و بخش دوم آن در ذیل تقدیم مخاطبان می‌شود.

بر اساس این گزارش، پس از جمع‌بندی بخش اول سخنان دکتر لکزایی و حجت الاسلام‌ والمسلمین مختاری توسط علیرضا استادیان (دبیر علمی این نشست)، به بخش دوم سخنان کارشناسان حاضر در نشست پرداخته شد.

دکتر لکزایی: ابتدا سه نکته تکمیلی در رابطه با بحث‌های قبلی اشاره می‌کنم

در بخش دوم از این نشست لکزایی با اشاره به کتاب «روح تشریع در اسلام» اظهار داشت: این کتاب محصول یک سخنرانی علمی امام موسی صدر در یک همایش بین‌المللی در جهان اسلام است که در کشور الجزایر ارائه شده و بعد متفکران و اندیشمندان حاضر در آن همایش به نقد نظریات امام می‌پردازند و مجددا امام بحث و استدلال کرده و در رابطه با روح تشریع در اسلام توضیح می‌دهد، به نظر این کتاب نشان دهنده شیوه بحث فقهی توسط امام موسی صدر است.

نکته دوم تدریس شرح منظومه ایشان در لبنان است، امام موسی در لبنان تنها درسی که تدریس کرده‌اند، شرح منظومه است که حجت الاسلام اختری از شیوه فلسفی امام موسی صدر در آن جلسات، در خاطرات خود بیان و نگاه، برداشت و نحوه ارائه امام موسی صدر را نسبت به شرح منظومه کاملا متفاوت از درس‌های شرح منظومه در ایران و قابل استفاده توصیف کرده است.

نکته سوم، مباحث خود امام موسی صدر است که از پایگاه دین و نگاه اجتماعی به دین به مباحث ورود می‌کند، از همان آغاز کار نشریه مکتب اسلام سلسله مقالاتی راجع به اقتصاد نوشته‌ است که نگاه و نقد ایشان به دو مکتب مطرح در دوره معاصر، یعنی سوسیالیسم و کاپیتالیسم بسیار برجسته بوده و نگاه‌های اسلامی و دینی خود را در این رابطه بیان می‌کند.

این سه نکته در بحث‌های قبلی مغفول واقع شده بود که با بیان آن قصد تأکید بر برجستگی‌های علمی امام موسی صدر را داشتم.

راجع به اندیشه سیاسی ایشان بحث‌های زیادی وجود دارد و در هرکدام از محورهای گفته شده، به خصوص راجع به سیره اجتماعی و سیاسی آن، صحبت‌های بسیاری نهفته است که درباره آنها باید صحبت شود.

ارتباطات امام موسی صدر با حضرت امام و مبارزان انقلابی

به نظر صحبت راجع به ارتباطات امام موسی صدر با حضرت امام، انقلاب اسلامی و مبارزان با رژیم پهلوی که در سوریه و لبنان با آقای صدر ارتباط داشتند، قابل توجه خواهد بود.

با توجه به چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، بایستی به ابعاد ایجابی مورد نظر در انقلاب توجه کرده و به آسیب‌شناسی آن پرداخته و نقاط خلاء آن را شناسایی کرده و مسیر را هموار کنیم.

امام موسی صدر یکی از نخستین متفکرانی است که راجع به انقلاب اسلامی اولا نگاهی جامع، ثانیا نگاهی فرهنگی و معنوی ارائه کرده و انقلاب اسلامی را از این منظر تحلیل می‌کند و در مرتبه سوم یک نگاه سیاسی هم دارد، یعنی نگاه علمی، فرهنگی و معنوی امام موسی صدر به نوعی بر مباحث سیاسی و حتی بحث‌های اقتصادی ایشان تقدم دارد.

در واقع امام موسی صدر کسی است که قبل از پیروزی انقلاب، در یادداشتی با عنوان «ندای پیامبران» انقلاب اسلامی را تحلیل می‌کند که در دوم شهریور ماه سال 1357 حدودا 6 ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در روزنامه لوموند فرانسه چاپ می‌شود.

جالب است که یار امام موسی صدر، یعنی شهید چمران هم چند ماه بعد، یعنی قبل از پیروزی انقلاب، تحلیلی راجع به انقلاب اسلامی دارد که کاملا مغفول واقع شده است، البته متن کامل آن در جلد سوم کتاب اسناد راجع به امام موسی صدر به طور کامل آورده شده و نشان دهنده میزان شباهت و نزدیکی تحلیل‌ها به هم است، چراکه نگاه‌ها هردوی آنها به انقلاب یک نگاه فرهنگی، معنوی و الهی است.

نگاه امام موسی صدر به انقلاب اسلامی، متجلی است

فهم انقلاب اسلامی ایران بر مبنای و چارچوب‌های مختلفی مطرح شده است، به نظر اگر نگاه امام موسی صدر به انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار دهیم، نگاه متعالی ایشان راجع به انقلاب اسلامی را در مقاله ایشان متجلی می‌بینیم و روح مباحث فلسفی در این یادداشت هم تجلی پیدا کرده و شاید از نخستین تحلیل‌هایی است که انقلاب اسلامی را از منظر متعالی و معنوی نگاه می‌کند.

در همان ایام قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، اندیشمندی مانند میشل فوکو را داریم که به ایران می‌آید و از نزدیک اتفاقات را مشاهده می‌کند و بعدا در یادداشت‌های خود به این نگاه اشاره و تصریح می‌کند که این انقلاب سیاست جدیدی است که تاکنون سابقه نداشته است.

خب امام موسی صدر این امر را در یادداشت خود مورد اشاره قرار داده‌اند و متوجه می‌شویم که انقلاب را مانند بسیاری از تحلیلگران که صرفا سیاسی فهم کرده‌اند، نمی‌بیند، بلکه با نگاه تمدنی می‌بیند و در یادداشت دو صفحه‌ای خود، چندبار کلمه تمدن، متمدن شدن و حرکت به سمت تمدن جدید را در یادداشت خود مطرح کرده‌اند، بنابراین محرز می‌شود که امام موسی صدر نگاهی تمدنی به انقلاب اسلامی داشته و خود ایشان در لبنان در حال انجام کار تمدنی بوده است، یعنی پی‌ریزی و بنیانی را ایجاد می‌کند که منجر به تمدن نوین اسلامی شود.

همراهی با انقلاب اسلامی ایران، ارتباط با امام راحل و حامیان انقلاب اسلامی در زندگی امام موسی بسیار پررنگ است، ایشان در لبنان و سوریه به یاری کسانی که با رژیم پهلوی در حال مبارزه بودند شتافته، به خصوص در مراسم تشییع دکتر شریعتی و بزرگداشت او در لبنان که نمود بیشتری دارد، به هرحال عملی است که در تضاد با رژیم طاغوت حرکت می‌کند و بعد از همین قضایا و بزرگداشت و چهلمین روز درگذشت شریعتی در لبنان منتهی به سلب تابعیت ایشان می‌شود، چراکه حملات سخت و تندی به رژیم شاهنشاهی دارد، به همین خاطر رژیم هم تابعیت ایشان را سلب می‌کند که ماوقع این قضایا به صورت مبسوط در جلد سوم بررسی اسناد تاریخی آمده است.

فعالیت‌های گسترده امام موسی صدر در لبنان

افزون بر کارهای فرهنگی و اجتماعی در لبنان، ایشان از یک فضای محدود در صور به عنوان جانشین علامه شرف الدین شروع می‌کند و توصیه‌هایی هم به ایشان شده است که رهبری شیعیان لبنان را برعهده بگیرد.

در مدت زمان 20 سال حضور ایشان، فعالیت کمرنگ و محدود در شهر صور، به فعالیت پررنگ و برجسته در کل لبنان با محوریت و مرکزیتی که در بیروت است، تبدیل می‌شود.

ایشان در همان سال جنبش عظیم محرومان لبنان را ایجاد می‌کند که اگر این را با آنچه در ایران اتفاق می‌افتد، مقایسه کنیم که در ایران بیشتر از نیمه دوم سال 57 ظهور و بروز پیدا می‌کند، اما در لبنان می‌بینیم که از ابتدای سال اجتماع بعلبک، صور و صیدا و اجتماعی که قرار بود در بیروت تشکیل شود، اما به خاطر هراس از تبدیل شدن به جنگی داخلی لغو شده و انجام نمی‌پذیرد.

بنابراین ملاحظه می‌شود که فعالیت‌های انقلابی امام موسی صدر در لبنان از یک فضای اندک به فعالیتی بسیار گسترده در لبنان تبدیل می‌شود و در تأسیس تشکیلات، سازمان‌ها، مؤسسات و نهادهایی که توانایی کمک به اهداف ایشان را دارد تا تشکیل مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان پیش می‌رود که مهمترین نهاد تصمیم گیرنده راجع به شیعیان در لبنان است.

اهمیت تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان

اهمیت تأسیس مجلس اعلای شیعیان لبنان این است که همه طوایف 17 گانه لبنان دارای این مجلس هستند که می‌تواند امور شخصی و حقوقی مربوط به آنها را پی‌گیری و دنبال کند، اما شیعیان محروم از این مجلس هستند، بنابراین امام موسی صدر با زحمت و مشقت زیاد این مجلس را ایجاد کرده و خود به عنوان نخستین رییس این مجلس انتخاب می‌شود.

این تقارن و فضایی که در حوزه این اعتراضات در لبنان و ایران شکل می‌گیرد، در یادداشت ایشان منعکس شده و به نوعی می‌توان تأثیر و تأثر را از این یادداشت استنباط کرد که انقلاب اسلامی ایران در لبنان مؤثر بوده یا حتی بالعکس، یعنی ما تا حدی از اجتماعات عظیم شهر بعلبک و دیگر شهرهای لبنان الگو گرفته‌ایم.

از همین رو، می‌بینیم که امام موسی صدر در مسیر ترویج انقلاب اسلامی در سطح منطقه حرکت می‌کند و همراهی و پشتیبانی ایشان از انقلاب را به دنبال دارد، البته این از سال‌ها قبل وجود دارد، مثلا از سال 42 که حضرت امام خمینی(ره) که به زندان منتقل می‌شود، امام موسی صدر فعالیت‌های زیادی در این زمینه به خصوص با حضور در قاهره و واتیکان با بزرگان دین مسیحیت و دانشگاه الازهر دیدار کرده و راجع به آزادی حضرت امام رایزنی می‌کند که به رژیم پهلوی برای آزادی امام فشار وارد می‌شود و بعدها هم می‌بینیم که این گفت‌وگوها و رایزنی‌ها با ملک عبدالله و دیگر شخصیت‌های سیاسی در عربستان و جاهای دیگر را داشته و این توصیه را دارند که انقلاب اسلامی یک انقلاب مردمی بوده و همراهی کرده و مقابله با آن نکنند.

همچنین حضور خبرنگار روزنامه لوموند فرانسه در نجف و مصاحبه با حضرت امام خمینی(ره) با توصیه امام موسی صدر انجام می‌شود.

شاید نکته با اهمیتی را بتوان این جا ذکر کرد که به بخش نخست عرایض خود یعنی بحث فلسفی امام موسی صدر برگردم.

حرکت جوهری از پایگاه حکمت متعالیه، مقدمه حرکات انقلابی

ببینید بحث بسیار مهم در حکمت متعالیه نظریه حرکت جوهری است، اگر مفروض ما این باشد که امام موسی صدر طلبه‌ای است که در مکتب حکمت متعالیه تحصیل کرده و آشنای با این ادبیات بوده و حتی فیلسوف متعالی هم نیست، شاید برای ما قابل فهم‌تر باشد که ایشان نمی‌تواند با انقلاب اسلامی ایران مخالف باشد، چرا انقلاب یک حرکت است که حضرت امام آن را رهبری می‌کند و با امام موسی صدر از دهه 1320 از نزدیک آشنا بوده و ارتباط دارد.

بنابراین مبنای فلسفی بحث ایشان از حرکت شروع می‌شود که امام موسی به عنوان درس‌آموخته حکمت متعالیه، از پایگاه حکمت متعالیه می‌توان به این پدیده نگاه کند.

این حرکتی که انقلابی است، [در کتاب درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر تحلیل کرده‌ام] که یک انقلاب متوسط است، به این معنی که نه کاملا خشونت آمیز باشد که کودتایی شود و براندازی مبتنی بر خشونت و نخبگانی اتفاق بیافتد و نه حرکتی بَطی و کُند که اصلا قایل به انجام حرکتی نباشیم، خیر، بلکه حرکتی متوسط است که هم مردم به عنوان نقش برجسته و میدانی در آن حضور دارند که بُعد جسمانی الحدوث است و هم نقش رهبری و نگاه نخبگانی کاملا حضور دارد و این دو به صورت هم‌بسته با یک برنامه و فعالیت منسجم در حال حرکت هستند.

به نظر خود امام موسی صدر هم در لبنان این گونه حرکت کرده و یک طرح از پیش تعیین شده‌ای دارد، به عنوان مثال ایشان درباره چگونگی مشارکت بانوان در نهضت و ورود آنها به صحنه اجتماعی لبنان، این گونه مطرح می‌کند که یک سال مطالعه کرده‌‌اند، یعنی یکسال مطالعه کرده است که بتواند از این ظرفیت استفاده کند.

غفلت از جامعه زنان، مهمترین علت عقب‌ماندگی جوامع اسلامی

امام موسی در بحث تمدنی و علل عقب‌ماندگی جوامع اسلامی سخن بسیار مهمی بیان می‌کند که یکی از دلایل عقب ماندگی جوامع اسلامی کنار گذاشتن نیمی از جامعه یعنی بانوان و ممانعت از حضور آنها در عرصه‌های اجتماعی و کار است، در حالی که امروزه در غرب شاهد هستیم که متفاوت فکر می‌شود، اما ما ناخواسته نیمی از قدرت اجتماع، کار و تولید در جامعه را کنار گذاشتیم.

[البته این فضای دیگری است و در بخش تمدنی تحلیل کرده‌ام که غرب در فضای مدرنیته قصد استفاده از فضایی ارزان بود که این فضا را ایجاد کرد، که در این بخش هم فرمایشات امام موسی را آورده و هم نقد و تحلیل کرده‌ام که با بخشی از مبانی و فرمایشان ایشان به لحاظ تاریخی و تحولاتی که راجع به این مسأله در جهان اسلام وجود دارد، موافق نباشم، اما معتقدم این مباحث باید خوانش شود].

حجت الاسلام والمسلمین مختاری: سخنان امام راحل راجع به امام موسی، مهمترین دلیل انقلابی بودن ایشان است

در ادامه استادیان دبیر علمی این نشست به جمع بندی مباحث مطرح شده توسط دکتر لکزایی پرداخت و سپس حجت الاسلام والمسلمین مختاری در بخش دوم ارائه مطالب خود در رابطه با اندیشه‌های سیاسی و انقلابی امام موسی صدر اظهار داشت: راجع به همراهی امام موسی صدر، سیاسی و انقلابی بودن ایشان چند محور را می‌توان دنبال کرد که بهترین دلیل و شاهد آن نامه‌های حضرت امام خمینی(ره) با امام موسی و سخنان ایشان راجع به امام موسی صدر است.

محورهای انقلابی بودن امام موسی صدر؛

الف ـ نامه امام به آقاموسی صدر

در تاریخ 12 آذرماه سال 1353 مقارن با 8 ذی‌القعده 1394 قمری یعنی چهار سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، امام راحل به امام موسی صدر نامه‌ای دادند:

«بسمه تعالی‌/ خدمت جناب مستطاب سیدالاعلام و حجت‌الاسلام آقای صدر - دامت برکاته‌

۸ شهر ذی‌القعده ۹۴ / به عرض عالی می‌رساند، مرقوم محترم که تتمه مرقوم دیگر بود واصل، ولی اصل مرقوم نرسیده. از سلامت جنابعالی و مجاهدات شما در راه حقوق شیعه و کوتاه کردن دست ستمکاران متشکر شدم. امید است خداوند تعالی امثال جنابعالی را برای ما حفظ فرماید و ترقیات روزافزون نصیب فرماید که قوای جوانی را در راه واهب العطایا صرف فرمایید و سرمایه‌های ...را مبدل به سرمایه باقی نمایید.

آنچه پیش ما است از شئون طبیعت از دست خواهیم داد و بُرد با آنها است که زایل را فدای لایزال نمودند و به نعمتهای لایزال نایل شدند؛ قیل ارجعوا ورائکم فالتمسوا نورا، گویا ورای همین عالم طبیعت است که در آن می‌شود تحصیل نورانیت کرد و با رفتن از اینجا رجوع محال و تحصیل ممتنع است.

از خداوند تعالی توفیق برای طبقه جوان که نور فطرت مثل ما پیرها در آنها خاموش نشده، خواهانم و از جنابعالی امید دعای خیر دارم برای حُسن عاقبت که این چند نفس که باقی است صرف لا یعنی نشود مثل آنچه گذشته است. در جواب مرقومات شریفه بعض مطالب گفته‌ام که تذکر داشته. والسلام علیکم و رحمةالله. / روح‌الله الموسوی الخمینی‌«

این یک نمونه از نامه‌های حضرت امام به آقای صدر است که در ضمیمه صحیفه امام خمینی «جلد ۲۱، صفحه 536» چاپ شده است که باقی نامه‌های و سخنان امام خمینی در رابطه با امام موسی صدر را نیز از دیگر شواهد موجود در این زمینه است.

ب ـ اسناد ساواک

محور بعدی راجع به انقلابی بودن امام موسی صدر، اسناد ساواک است که میزان فعالیت‌های انقلابی ایشان را نشان می‌دهد که ساواک چه میزان در راه تخریب امام موسی صدر فعالیت داشته است.

حتی برخی از اسناد ساواک که از سفارت ایران در بیروت به دفتر شاهنشاه فرستاده است در پاسخ آمده است که گزارش شما از نظر شاهنشاه آریامهر گذشت، یعنی به قدری مهم بوده که خود شاه هم باید ببیند.

طبق یکی از گزارش‌ها، سفارت ایران در بیروت به نصرت‌الله معینیان ریاست دفتر مخصوص شاهنشاهی نوشته است: «با نهایت احترام پیرو تلگراف شماره ۱۸۶ مورخ ۳۱۲۵۳۷یك نسخه از جزوه هایی كه توسط محسن سلیم نماینده سابق پارلمان لبنان با پشتیبانی و راهنمایی این سفارت شاهنشاهی علیه موسی صدر تهیه و توزیع شده جهت استحضار عالی به پیوست تقدیم می دارد. با تقدیم احترامات سفیر شاهنشاه آریا مهر منصور قدر.»

سند دیگری که از طرف رییس دفتر مخصوص شاهنشاهی خطاب به سفیر ایران در لبنان است؛ « جناب آقای منصور قدر، سفیر اعلاحضرت همایون شاهنشاه، آریامهر در بیروت، موضوع کتاب مربوط به سوابق موسی صدر، گزارش شماره....که مورخ .... یک نسخه از آن را فرستاده بودید از لحاظ انور شاهانه گذشت»

بنابراین بررسی اسناد ساواک دومین راه اثبات انقلابی بودن امام موسی صدر است، راه سوم هم بازنگری در سوابق، حمایت‌ها و پشتیبانی امام موسی صدر از انقلابیون در لبنان و سوریه است، همچنین فعالیت‌های امام موسی صدر برای نجات زندانیان در بند رژیم پهلوی که ایشان برای نجات برخی از زندانیان ایران، فعالیت‌های فراوانی انجام دادند.

ج ـ دوستان انقلابی امام موسی صدر

اضافه بر این، دوستان امام موسی صدر مانند شهیدان بهشتی، سیدمحمدباقر صدر، چمران همه جزء انقلابیون و فداییان امام خمینی(ره)هستند.

شهید سیدمحمدباقر صدر که به عبارتی جان خود را در راه امام راحل فدا کرد، حرکات و فعالیت‌های شهید چمران نیز، مقدمه‌ای برای بسط و گسترش آن فعالیت‌ها در ایران شد، باید توجه داشت که شهید چمران انسان ساده‌ای نبود که به سادگی جذب هرکسی شود و فردی بی‌تفاوت نسبت به انقلاب محبوب و مراد وی شود.

د ـ جهات تقوایی امام موسی صدر

در جهات تقوایی امام موسی صدر هم باید اشاره کرد که غیر از جنبه علمی، انسانی به شدت متقی و متدین بودند و این گونه نبوده که بعد از سفر به لبنان و رفت و آمد با جهان واسع خارج از ایران دست از عقاید و رفتار واقعی شیعی، دیانت و قداست بردارد و هیچ کس نقطه‌ ضعفی در این باره از ایشان سراغ ندارد و همه نظریات علمی و نو که ایشان ابراز کرده‌اند، همه در چارچوب و مطابق قواعد است و مانند نظریات نوی شیخ انصاری و شهید سیدمحمدباقر صدر، هیچ شذوذ فکری در اندیشه‌های امام موسی صدر وجود ندارد.

برخی برای ارائه نظریات جدید، بسیاری از چارچوب‌ها را رعایت نکرده، شکسته و مسلمات را رعایت نمی‌کنند، اما شذوذ فکری و سلیقه‌ای در اندیشه‌های امام موسی صدر وجود ندارد و نظریات جدید ایشان مانند نوآوری‌های شیخ انصاری و سیدمحمدباقر صدر همه در چارچوب و مطابق قواعد است.

سیره اجتماعی و مردم داری امام موسی صدر

شاید مهمترین وجهه امام موسی صدر سیره اجتماعی در مردم‌داری، جذب مخالفان و ایجاد ائتلاف و دوستی میان همه در جامعه‌ متکثری مانند لبنان که مسیحیان، مسلمانان شیعه و اهل تسنن، دروزی‌ها در آن حضور دارند، باشد.

امام موسی صدر توانست همه آنها را متحد و منسجم کند، به طوری که از طرفداران، حامیان و مریدان امام موسی صدر شوند، همچنین جلسات گسترده با علمای تراز اول اهل سنت و بقیه طوایف در راه اتحاد شیعه و سنی طرح‌هایی داشت که اجرا نشد.

حتی با مفتی اهل سنت جلساتی داشتند و چندین طرح برای اذان واحد میان شیعیان و اهل تسنن دادند که میان آنها تفاوتی نباشد، البته این موضوع به جایی نرسید، همچنین برای رسیدن به وحدت نظری در اعلام روز اول ماه رمضان، عید فطر و قربان با اهل تسنن طرح‌هایی داده است.

کسی که از کشوری مانند ایران به لبنان رفته است که طبعا انتظار اولیه این است که مورد پذیرش واقع نشود، حتی علمای شیعه آن‌جا هم در ابتدا موافق حضور وی نبودند و مرحوم شیخ جواد مغنیه و سیدهاشم حسنی و مرحوم فضل الله ابتدا مخالف حضور ایشان بودند و بعدها جذب رفتار ایشان شدند و این امری طبیعی است.

درایت، اخلاق حسنه و جذب حداکثری، مهمترین ویژگی‌های امام موسی صدر است

ایشان در جامعه لبنان با درایت، اخلاق حسنه و پیامبرگونه و سیره خوب خود همه را جذب و موافق خود کرد، به گونه‌ای که امام موسی صدر در مجلس روضه‌ای که منبری آن مخالف ایشان بود، بعد از صحبت و کنایه‌های فراوان به امام موسی توسط آن منبری، مورد لطف و مرحمت امام موسی قرار گرفتند و بعدها نقل شده است آن فرد منبری گفته است که ما قافیه را باختیم و شما بردید.

مقصود این که امروز به شدت نیازمند این سیره یعنی روش و منش اجتماعی امام موسی صدر هستیم که همه مخالفان را جذب کرده و طوری با آنها برخورد می‌کردند که خلع سلاح شوند و طوری رفتار کردند که علاوه بر شیعیان، مسیحیان و اهل سنت بعد از 60 سال از سفر امام موسی صدر به لبنان هنوز مرید ایشان هستند و با احترام از ایشان یاد می‌کنند.

البته برخی از فعالیت‌های ایشان در لبنان برای ایرانی‌ها قابل توجیه نبوده است که بعد خود ایشان با توجیهات درست شبهات را برطرف کرده‌ است، از جمله قضیه نماز بر پیکر دکتر شریعتی و مجلس ترحیم و بزرگداشت وی، نامه‌ای به برادرش سیدرضا صدر نوشته و کاملا توضیح داده است که جوانان انقلابی در حال بریده شدن از روحانیت و رویگردانی از اسلام بودند، اگر کسی به آنها جوابی نمی‌داد و به خاطر باقی ماندن آنها در صحنه این اقدامات را انجام دادم.

مقصود این که بعضی از فعالیت‌های امام موسی صدر در ایران به دلیل مدنظر نبودن بسیاری از جزییات، قابل توجیه نبود و بعد از شنیدن توضیحات و توجیهات امام، همه می‌پذیرفتند.

فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و کارهایی که در لبنان برای ارتقای جایگاه شیعه کردند، حتی فعالیت‌هایی که به نظر برخی شاید پیش پا افتاده باشد، مثلا چند استاد قالی کار از شیراز به لبنان بردند تا با آموزش قالی‌بافی به زنان و مردان شیعیان لبنان، موجبات پیشرفت اقتصادی آنها را فراهم کند، چراکه شیعیان لبنان در آن زمان به شدت در فقر و تنگدستی به سر می‌بردند و بعدها رشد کردند.

مطالعات گسترده امام موسی صدر در زمینه‌ها و موضوعات مختلف

بحث دیگر مطالعات گسترده ایشان در زمینه‌ها و موضوعات مختلف است، خود امام موسی صدر می‌گویند که در ابتدای ورود به لبنان به مدت 6 ماه به آفریقا و جاهایی که لبنانی‌ها مهاجرت کرده بودند، رفتند و علاوه بر بررسی اوضاع لبنان و کمک گرفتن از آنها، مطالعه‌ای جامع برای شیوه برخورد و عمل در لبنان به منظور تحقق رشد شیعیان داشتند.

با وجود علمای زیادی که در لبنان حضور داشتند، خود امام موسی صدر رییس انتخابی مجلس اعلای لبنان شد و معاونان وی لبنانی بودند، از این رو با همین سیره پسندیده توانست وضعیت شیعیان لبنان را ارتقا بخشیده و از جایگاهی برخوردار شود که حتی رؤسای جمهور یا شخصیت‌های معروف و معتبری مانند یاسر عرفات برای حل بعضی از مشکلات دست به دامان امام موسی صدر شدند.

حتی نقل شده است که یکبار خاندان سعودی هم برای حل اختلافات درونی خود به امام موسی صدر مراجعه کردند که ایشان اختلاف را خاتمه دهد و بدون این که هیچ دولت و کشوری پشتیبان او یا بودجه‌ای داشته باشد و صرفا با کمک‌های مردمی و تلاش‌های مستمر خود توانست در 20 سال چنین جایگاهی را پیدا کند و جایگاه شیعیان را در لبنان ارتقا دهد و به جایی برسد که رؤسای جمهوری کشورهای مختلف از وی دعوت کنند و مانند رییس جمهوری‌های کشورهای مختلف از ایشان استقبال کنند که نیازمند هنر زیادی است.

تجربه نشان داده است که ائمه جمعه‌ای که به سیره امام موسی صدر را پیگیری و عمل کرده‌اند، بسیار موفق بوده‌اند، به خلاف کسانی که مخالف این سیره بوده‌اند.

در پایان دبیر علمی نشست "امام موسی صدر در ساحت علم و سیاست" به جمع بندی نظرات و مطالب ارائه شده در این نشست پرداخت.

گفتنی است، متن پرسش و پاسخ حاضران این نشست در بخش سوم گزارش منتشر خواهد شد.

قابل ذکر است، نشست علمی "امام موسی صدر در ساحت علم و سیاست" چهارم بهمن به مناسبت چهل سالگی انقلاب اسلامی در سالن اجتماعات خبرگزاری رسا برگزار شد. /876/ز501/س

خبرنگار: مهدی شاهی